ทุกครั้งที่มีข่าวอุบัติเหตุเกี่ยวกับ “ม้า” ไม่ว่าจะเป็นม้าแข่ง ม้าตำรวจ หรือม้าที่เลี้ยงไว้ใช้งาน

ประโยคหนึ่งที่มักได้ยินจนกลายเป็นความเคยชินของสังคมคือ “ม้าขาหัก ไม่รอด” หรือ “ขาหักต้องการุณยฆาต” จนหลายคนตั้งคำถามในใจว่า เหตุใดการบาดเจ็บที่ดูเหมือนจะรักษาได้ในสัตว์ชนิดอื่น จึงกลับกลายเป็นโทษประหารสำหรับม้าแทบจะในทันที?

ม้าซึ่งเป็นสัตว์ตัวใหญ่ แข็งแรง และขึ้นชื่อเรื่องพละกำลัง กลับไม่สามารถฟื้นตัวจากกระดูกขาหักได้เหมือนสุนัขหรือแมวจริงหรือ?

บทความนี้จะพาไปทำความเข้าใจอย่างเป็นเหตุเป็นผลว่า เหตุใดคำว่า “ม้าขาหัก” จึงมักถูกตีความว่า “ม้าตาย” ตั้งแต่โครงสร้างขาที่เปราะบางอย่างคาดไม่ถึง ความเสี่ยงในการรักษา ภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง ไปจนถึงประเด็นสำคัญที่สุดอย่างคุณภาพชีวิตของสัตว์ เพื่อคลี่คลายความสงสัย และอธิบายว่าการตัดสินใจอันแสนเจ็บปวดนี้ แท้จริงแล้วอาจเป็นทางเลือกที่เมตตาที่สุดสำหรับม้าเอง

ม้าเป็นสัตว์ที่ต้องยืนตลอดเวลา

ม้าเป็นสัตว์น้ำหนักมาก โดยม้าตัวโตอาจหนักกว่า 400–600 กิโลกรัม และธรรมชาติของม้าคือการยืนหรือเคลื่อนไหวแทบตลอดเวลา แม้ขณะพักผ่อนก็ยังยืนเป็นหลัก ต่างจากสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมหลายชนิดที่สามารถนอนพักเพื่อให้กระดูกสมานได้ หากขาข้างหนึ่งหัก ขาที่เหลือต้องรับน้ำหนักทั้งหมด ซึ่งมักเกินขีดจำกัดและผิดธรรมชาติ

โครงสร้างขาม้าเปราะบางกว่าที่คิด

ขาม้าส่วนล่างตั้งแต่หัวเข่าลงไป แทบไม่มีกล้ามเนื้อ มีเพียงกระดูก เส้นเอ็น และเส้นเลือดจำนวนมาก กระดูกบริเวณนี้จึงรับแรงกระแทกสูงแต่ซ่อมแซมยาก เมื่อเกิดการหัก มักเป็นการหักแบบแตกละเอียด (comminuted fracture) ทำให้การผ่าตัดยึดกระดูกทำได้ยากหรือแทบเป็นไปไม่ได้

การเข้าเฝือกและการผ่าตัดมีข้อจำกัดสูง

การรักษากระดูกหักต้องอาศัยการตรึงกระดูกให้นิ่ง แต่ม้าไม่สามารถอยู่นิ่งหรือนอนพักเป็นเวลานานได้ การดมยาสลบเพื่อผ่าตัดก็มีความเสี่ยงสูงสำหรับม้า และหลังผ่าตัด หากม้าพยายามลุกหรือดิ้น อุปกรณ์ยึดกระดูกอาจหลุดหรือกระดูกหักซ้ำทันที

ภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงตามมา

แม้จะพยายามรักษา ม้าที่ต้องถ่ายน้ำหนักไปยังขาอื่นเป็นเวลานาน มักเกิดโรค “ลามิไนติส” (Laminitis) คือการอักเสบของเนื้อเยื่อในกีบ ซึ่งเจ็บปวดอย่างรุนแรงและรักษายาก ภาวะนี้เพียงอย่างเดียวก็อาจทำให้ม้าทรมานจนไม่สามารถใช้ชีวิตได้ตามปกติ

คุณภาพชีวิตคือปัจจัยสำคัญ

ในทางสัตวแพทย์ การตัดสินใจไม่ได้ดูแค่ “รอดหรือไม่รอด” แต่ต้องคำนึงถึงคุณภาพชีวิตระยะยาว ม้าที่ไม่สามารถยืน เดิน หรือเคลื่อนไหวได้อย่างปกติ จะมีความเครียดและความเจ็บปวดสูง การุณยฆาตจึงมักถูกเลือกเพื่อยุติความทรมาน มากกว่าการยื้อชีวิตที่ไม่มีคุณภาพ

มีกรณีที่ม้ารอดไหม?

ในปัจจุบัน เทคโนโลยีทางสัตวแพทย์พัฒนาขึ้นมาก มีม้าบางกรณีที่กระดูกหักในตำแหน่งไม่รับน้ำหนัก หรือเป็นรอยร้าวเล็กน้อยที่สามารถรักษาได้ อย่างไรก็ตาม กรณี “ขาหักรุนแรง” โดยเฉพาะขาส่วนล่าง โอกาสรอดยังคงต่ำมากเมื่อเทียบกับสัตว์ชนิดอื่น

บทสรุป

เหตุที่ “ม้าขาหัก = ม้าตาย” ไม่ใช่เพราะขาดความพยายามในการรักษา แต่เป็นผลจากข้อจำกัดตามธรรมชาติของร่างกายม้า น้ำหนักตัว โครงสร้างขา และภาวะแทรกซ้อนที่หลีกเลี่ยงได้ยาก

ในหลายกรณี การปล่อยให้ม้าจากไปอย่างสงบ จึงถูกมองว่าเป็นทางเลือกที่เมตตาที่สุด มากกว่าการยื้อชีวิตท่ามกลางความเจ็บปวดตลอดเวลานั่นเอง